Janów Podlaski prawdopodobnie zasiedlony był już w końcu paleolitu – starszej epoki kamienia. Prawdziwy rozkwit przeżywał w okresie wczesnego średniowiecza. Związany jest z pojawieniem się na tych ziemiach plemion słowiańskich. Pierwsze historyczne wzmianki o Janowie Podlaskim pochodzą z 1423 roku, gdy litewski Książę Witold darował wieś Porchów łuckiemu kościołowi katedralnemu. W 1465 Porchów uzyskał prawa miejskie chełmińskie i od imienia ówczesnego biskupa Jana Łosowicza przyjmuje nazwę Janów Biskupi. Wtedy pojawia się także herb z wizerunkiem hostii i kielicha. Rozwojowi miasta sprzyjało położenie przy szlaku handlowym na trasie Kraków – Wilno, . W roku 1570 miasto liczyło ok. 5 tys. ludzi, bogate cechy kuśnierzy, szewców, zdunów, stolarzy. Biskupi łuccy posiadali w Janowie dwa kościoły, potężny zamek obronny i szmat okolicznych gruntów. Po najeździe szwedzkim w roku 1656, rezydencja i świątynie legły w gruzach. Siedziba biskupów nadawała się jedynie do rozbiórki. W 1714 r. bp Aleksander Wyhowski rozpoczął prace nad budową kościoła pod wezwaniem św. Trójcy (wzniesiony w latach 1714-1735).
W latach 1770-1780 z inicjatywy biskupa Pawła Turskiego w miejscu byłej rezydencji wybudowano późnobarokowy pałac z dwoma pawilonami przy dziedzińcu i otoczono go parkiem w stylu angielskim. barokowy budynek kościoła Ma on dwuwieżową fasadę i trójnawowe wnętrze. W bogatym wystroju znajduje się dwanaście ośmiobocznych płócien ze szkoły Franciszka Smuglewicza. Obok kolegiaty znajdują się budynki dawnego seminarium duchownego (1685-1939), użytkowane obecnie przez oświatę. W bliskim pierwotnemu kształcie uchowała się dzwonnica z 1745 roku. W roku 1818 utworzono diecezję janowską, a Janów stał się siedzibą jej biskupów. Po upadku powstania styczniowego diecezję skasowano. W 1874 r. nastąpiła fala prześladowań unitów na Podlasiu, która nie ominęła unitów z Janowa. Około 100 unitów z janowskiej parafii zamknięto do więzień.
Pod koniec XIX w. i pocz. XX w. nastąpiło zahamowanie rozwoju miasta zdecydował o tym brak połączeń kolejowych oraz przemysłu. Pomimo tego, iż w latach1918-1932 Janów był siedzibą powiatu konstantynowskiego, nie wpłynęło to na ożywienie gospodarcze. W czasie II wojny światowej utracił znaczną liczbę mieszkańców, głównie Żydów. W r. 1944 miasto liczyło już tylko ok. 2 tys. mieszkańców (50% stanu z 1939 roku). Podczas II wojny światowej stracił prawa miejskie.
Z Janowem związana jest postać biskupa Adama Naruszewicza, ojca polskiego klasycyzmu. Już za życia nazywano go "polskim Horacym" .Pod koniec życia mieszkał on w pałacu biskupim. Z jego imieniem wiąże się inny zabytek – grota na końcu alei lipowej z 1790 roku w kształcie walca z kopułą, z kamienia. Tradycja podlaska mówi, iż tu właśnie pisał tezy Konstytucji 3 Maja biskup Naruszewicz. Ten wybitny poeta i dziejopisarz został pochowany w krypcie kolegiaty św. Trójcy. W świątyni znajduje się pomnik Naruszewicza, wykonany z białego marmuru w Rzymie, w roku 1861 przez T. O. Sosnowskiego.
CIEKAWE MIEJSCA I ZABYTKI
Obiekty zabytkowe zlokalizowane są w Janowie Podlaskim ale także również w innych miejscowościach gminy.
v Układ urbanistyczny osady Janów Podlaski obejmujący siatkę ulic i placów wraz z dominantami architektonicznymi oraz jego panoramą;
v Zespół pokatedralny w skład którego wchodzą:
- murowany barokowy kościół p.w. Św. Trójcy z lat 1714 – 1735,
- dzwonnica murowana z 1745 r.,
- murowany gmach Seminarium z połowy XVIII w – obecnie Zespół Szkół,
v Pozostałość zespołu dawnego zamku biskupiego w skład którego wchodzą:
- murowany zamek biskupi z lat 1770 – 1780,
- pozostałość obudowań ziemnych z fosą i podjazdem z końca XVIII w.
- grota biskupa Adama Naruszewicza ( z kamienia polnego ) z 1796 r.,
- park krajobrazowy.
v Kościół murowany p.w. Św. Jana Chrzciciela w stylu klasycystycznym z lat 1790 – 1801, dzwonnica w stylu bizantyjskim murowana z 1874 r.
v Murowana kaplica cmentarna p.w. Św. Rocha z II połowy XIX w.
v Plebania murowana z końca XIX w.
v Założenie parkowo przestrzenne w Janowie Podlaskim – Wygoda I połowa XIX w. w skład którego wchodzi zespół stajni autorstwa Henryka Marconiego
- stajnia Czołowa murowana z 1885 r., stajnia Zegarowa murowana z 1841r., stajnia Woroncowska murowana z 1885 r. ,stajnia Wyścigowa murowana z 1848 r., brama wjazdowa murowana z ok. 1840 r., założenie parkowe z XVIII – XX w.
v Założenie dworsko – ogrodowe w Jakówkach w skład którego wchodzą: dwór (1934-1936 r.), dawna suszarnia tytoniu (lata 30-te XX w.), drzewny spichrz (lata 30-te XX w.)
v Założenie dworsko – ogrodowe w Woroblinie, w skład którego wchodzą: dwór z ok. 1860 r. z parkiem, dawna część gospodarcza, stary sad, ogród porzeczkowy oraz aleję dojazdową
v Zespół dworski – Klonownica Plac (własność prywatna) obejmujący dwór murowany z 1810 r. park krajobrazowy z II połowy XIX w.
v Czworaki murowane w Klonownicy Plac z 1913 r.
v Kościół drewniany p.w. Św. Jana Ewangelisty z 1740 r.
v Kościół drewniany p.w. Św. Mikołaja w Starym Pawłowie (dawna cerkiew prawosławna).
Zabytki w gminie Janów Podlaski są niezwykle atrakcyjnie turystycznie, doskonale harmonizują z przyrodą i krajobrazem. Ich bogactwo uzupełniają małe zabytkowe obiekty architektury sakralnej: kapliczki i krzyże przydrożne, które tworzą unikalny nastrój malowniczo położonych wsi.
