Osadnictwo w Kostomłotach sięga czasów prehistorycznych, z epoki brązu. W średniowieczu istniała tutaj osada zamieszkana zapewne przez ludność ruską. W 1412 r. Wielki Książe Litewski nadał Kostomłoty osadzonym w Brześciu zakonnikom - augustianom. W latach następnych wieś podzielono na grunty zakonników i grunty szlachty drobnej. Przez krótki czas dziedziczyli tutaj Kościuszkowie zwani także Kostomłockimi. Od nich dobra nabył Paweł Sapieha, który wszedł w konflikt z augustianami. Spór rozwiązała dopiero Elżbieta Sapieżyna prawie 200 lat później.
W 1631 r. powstała tutaj parafia unicka i cerkiew. Na przełomie XVIII i XIX w, dobra przeszły na własność rządu austriackiego, następnie nabył je Jan Łoski. W rękach Łoskich Kostomłoty pozostawały do 1875 r., kiedy to zostały sprzedane rodzinie Smoleńskich. Według danych z 1883 r. mieszkało tutaj 697 mieszkańców.
Ciekawa jest historia samej parafii Kostomłoty. W trakcie rozbiorów Kostomłoty weszły w skład dekanatu chełmskiego, ale miejscowa świątynia niedługo pozostała grekokatolicką. W 1874 r. odszedł stąd ostatni proboszcz unicki, a przybył prawosławny. Początkowo wierni bojkotowali go, ale wkrótce powrócili do prawosławnej już cerkwi. Gdy w 1905 r. mogli już przejść na wiarę katolicką, część pozostała przy prawosławiu. W 1915 r. kiedy Rosjanie ewakuowali całych wsi nad Bugiem, cerkiew została opuszczona przez prawosławnych. Po I wojnie światowej rozpoczął się ruch neounicki. Kiedy papież Pius X wprowadził nowy obrządek dla katolików bizantyjsko - słowiański nastąpił spór do kogo ma należeć opuszczona przez prawosławnych, dawna świątynia unicka. W 1927 r. biskup siedlecki zezwolił na działalność parafii obrządku bizantyjsko-słowiańskiego. Od 1940 r. proboszczem w Kostomłotach był Aleksander Pryłucki. Dzięki jemu zaangażowaniu ta parafia przetrwała, chociaż wszystkie inne parafie tego wyznania upadły. Dziś parafia jest unikalna na skalę kraju.
ZABYTKI I CIEKAWE MIEJSCA
v Drewniana Cerkiew neounicka św. Nikity Męczennika z XVII wieku
v Drewniana plebania neounicka z poł. XIX wieku
v Drewniana parafialna Cerkiew Prawosławna św. Serafima z Sarowa, pochodząca z lat 50. XX w., przeniesiona z Dobrowody na początku XXI w.
v Dewniana kaplica neounicka z XX wieku
v Drewniane domy z XIX wieku
|